De wintertijd is ingegaan, de klok is een uur teruggezet, de truien en vesten zijn weer uit de kast en we maken ons op voor donkere dagen vol guur weer. En voor veel mensen gaat dat gepaard met een vervelend fenomeen: koude voeten. Veel meer dan een tijdelijk ongemak is dat niet, en vaak is het op te lossen door warme sokken te dragen of drastisch vloerverwarming aan te leggen. Toch kunnen koude voeten een reden zijn om medische hulp in te roepen.
Hier zijn een aantal oorzaken van koude voeten die om meer vragen dan pantoffels.
Mensen met bloedarmoede hebben een tekort aan rode bloedlichaampjes. Dat kan door allerlei oorzaken komen. Soms zijn er erfelijke aandoeningen in het spel, zoals sikkelcelziekte. Soms heeft bloedarmoede te maken met een bepaalde soort kanker, of is het juist een reactie op een kankerbehandeling. En soms wijst bloedarmoede op een gebrek aan ijzer.
Wat te doen?
Een bloedonderzoek kan helpen vaststellen of er inderdaad sprake is van bloedarmoede, en waardoor die veroorzaakt wordt. Als een laag ijzergehalte een van de oorzaken is, dan is een ijzerrijk dieet (met onder andere veel groene bladgroenten zoals spinazie) een goed idee, maar er bestaan ook voedingssupplementen met extra ijzer.
Als aderen vernauwd zijn of niet goed functioneren, dan komt er minder bloed bij de extremiteiten van het lichaam: de handen en de voeten. Vaatlijden kan verschillende vormen aannemen. Perifere arteriële aandoening (PAD van het Engelse peripheral arterial disease) is een vorm van vaatlijden waaraan naar schatting een derde van alle 50-plussers met diabetes lijden. De beruchte ‘etalagebenen’ zijn naast koude voeten een bekend symptoom. Andere tekenen die op PAD wijzen zijn: pijnlijke benen bij lichaamsbeweging, een dof gevoel of tintelingen in benen en voeten, en wondjes op benen en voeten die moeizaam helen.
Een andere vorm van vaatlijden die koude voeten kan veroorzaken is primaire pulmonaire hypertensie (PPH). Dat is een op zich vrij zeldzame ernstige longziekte, waarbij het syndroom van Raynaud een symptoom is (zie verderop in dit artikel). Mensen die aan PPH lijden hebben vaak ook moeite met ademhalen, zijn oververmoeid en hebben last van duizelingen.
Wat te doen?
Wie behalve koude voeten last heeft van de bovengenoemde symptomen kan het beste contact opnemen met de huisarts om vast te stellen of er vaatlijden in het spel is.
Een verminderde bloedsomloop is een symptoom van diabetes, en die zorgt ervoor dat bloed de extremiteiten, zoals vingers en tenen, niet goed bereiken kan. Het gevolg: koude handen en voeten. Daarnaast kan diabetes ook de kans op hartfalen vergroten en vaatvernauwing helpen veroorzaken en ook die factoren kunnen koude voeten veroorzaken. Tot slot kan diabetes perifere neuropathie veroorzaken, zenuwschade, en dan met name in de voeten. Wanneer mensen gedurende een lange periode een te hoge bloedsuikerspiegel hebben uit zich dat in tintelende handen en voeten.
Wat te doen?
Voor suikerpatiënten geldt altijd het advies om het bloedsuikergehalte binnen de aanbevolen normen te houden. Mocht er inderdaad sprake van zenuwschade zijn, hou dan de onderbenen en voeten in de gaten voor mogelijke wondjes (‘diabetische voeten’). Die voelen mensen misschien niet, maar ze kunnen gemakkelijk geïnfecteerd raken.
Hypothyreoïdie is een conditie waarbij de schildklieren niet actief genoeg zijn en te weinig schildklierhormonen produceren. Deze aandoening komt relatief vaker voor bij vrouwen en treft vooral mensen boven de 60 jaar oud. Mensen die last hebben van een verlaagde schildklierwerking hebben het vaak koud, en dan als eerste aan handen en voeten. Andere symptomen kunnen zijn: vermoeidheid, gewrichtspijn, stijfheid, haaruitval, droge huid en neerslachtigheid.
Wat te doen?
Een bloedonderzoek kan bevestigen of er sprake is van hypothyreoïdie. De aandoening is op zich goed te behandelen door het dagelijks innemen van gesynthetiseerd schildklierhormoon.
De ziekte van Raynaud is een hematologische aandoening die veroorzaakt dat vingers, voeten of andere delen van het lichaam koud of gevoelloos aanvoelen. De oorzaak is een tijdelijke vernauwing van de aderen in handen en voeten. Mensen die last van Raynaud hebben ervaren dat hun vingers van kleur veranderen, naar wit, rood of blauw. Wanneer de normale circulatie weer op gang komt gaat dat gepaard met tintelingen en soms zwellingen.
Wat precies de oorzaak achter Raynaud is is nog niet duidelijk. Vast is wel komen te staan dat koud weer de symptomen op gang brengt, maar er is ook een link met stress. Raynaud komt in twee vormen voor. Als de verschijnselen op zichzelf staan spreken we van de ziekte van Raynaud, maar wanneer ze samenhangen met een andere medische aandoening dan is er sprake van een secundaire aandoening, ofwel het syndroom van Raynaud. Dat kan zich onder meer voordoen als bijverschijnsel van primaire pulmonaire hypertensie (PPH, zie boven).
Mogelijke oorzaken van het syndroom van Raynaud:
Wat te doen?
Vaak gaan de klachten van Raynaud vanzelf over, maar artsen kunnen geneesmiddelen voorschrijven die de bloedsomloop verbeteren en de vaten verwijden. Wanneer er sprake is van een ernstig ziektebeeld, dan is een behandeling mogelijk met dezelfde soort medicijnen die ook worden ingezet bij erectiestoornissen, of met een nitroglycerinezalf.
Ook een tekort aan vitamine B-12 kan allerlei neurologische symptomen teweegbrengen, inclusief koude handen en voeten. Vitamine B12 speelt een rol bij een aantal processen in het menselijk lichaam. Het werkt onder andere in op de vorming van rode bloedlichaampjes en een goed functionerend zenuwstelsel. Ons lichaam maakt zelf geen vitamine B-12 aan, dus we kunnen het alleen via voeding binnenkrijgen. Vlees en zuivel zijn de bekendste bronnen van vitamine B-12, maar voor vegetariërs en veganisten zijn er B-12 tabletten verkrijgbaar zonder dierlijke bronnen.
Andere symptomen die op een mogelijk vitamine B-12 gebrek kunnen duiden:
Wat te doen?
Een huisarts kan door middel van een bloedtest vaststellen of er inderdaad sprake is van een vitaminegebrek. Vervolgens kunnen er vitaminetabletten geslikt worden, of kan het dieet worden aangepast. In ernstige gevallen kan vitamine B-12 ook geïnjecteerd worden.
Het roken van tabaksproducten is schadelijk voor de bloedvaten. Vaatvernauwing is een veel voorkomend gevolg van roken, en leidt tot koude handen en voeten. Een langeretermijngevolg van roken is hartschade, daardoor kan het hart het bloed minder goed rondpompen, en dat uit zich het eerste in koude voeten.
Wat te doen?
Stoppen met roken, puur en simpel. Lukt dat niet vanzelf? Dan zijn er allerlei hulpmiddelen, varierend van cursussen, trainingen, professionele begeleiders en –het is immers 2020- allerlei apps. Sommige methodes om met roken te stoppen worden geheel of gedeeltelijk vergoed door de zorgverzekeraars.
Wintertenen -medische term: perniosis- is een bekend begrip waar langeafstandschaatsers maar al te vaak kennis mee maken. Het lichaam reageert op kou door warmte in de kern te willen conserveren, en daarom worden de bloedvaten in handen en voeten vernauwd. Normaliter verwijden die bloedvaten zich weer bij normale temperaturen, maar soms blijven de kleine dieper gelegen bloedvaatjes te lang gesloten. Als reactie daarop proberen de haarvaten de bloeddoorstroom als het ware over te nemen door juist maximaal open te gaan staan. En dat leidt tot ijskoude handen en voeten, tintelingen, gloeien en pijn. Aan perniosis kunnen verschillende oorzaken ten grondslag liggen, en de exacte oorzaak is nog onbekend. Wel spelen zaken als erfelijkheid, roken, medicijngebruik en vaatziekte een rol.
Andere oorzaken
Wie voortdurend last heeft van koude handen en voeten, zeker als dat niet aan het weer of de omgevingstemperatuur kan liggen doet er goed aan om de huisarts in te schakelen. Je weet maar nooit of er niet meer schuilgaat achter die tintelende tenen. Als er bijkomende symptomen zijn, zoals hierboven beschreven, dan is het zeker zaak om naar de dokter te gaan.
Koude voeten zijn meestal niet iets om je zorgen over te maken, maar ze kunnen wel hinderlijk zijn. Zo is het moeilijk om ’s nachts in slaap te komen met koude voeten, en dat verklaart meteen waarom elektrische onderdekens altijd een ‘voetenstand’ hebben en waarom er zoiets bestaat als bedsokken. Maar er kan meer gedaan worden om onze koude onderdanen wat op te warmen.
Meer informatie
