Al sinds mensenheugenis wordt vers voedsel op allerlei manieren bewerkt. Aanvankelijk gebeurde dat vooral om de houdbaarheid te verbeteren, maar later kwamen daar allerlei smaakmakers, kleurstoffen en een lange reeks andere bewerkingen bij. Al heel lang wordt er gezocht naar een antwoord op de vraag of het eten van veel bewerkt voedsel mogelijk schadelijk voor onze gezondheid kan zijn. En een recente Franse studie, die recent werd gepresenteerd tijdens het UEGW congres lijkt die vraag bevestigend te beantwoorden.
De mate waarin voedsel bewerkt is wordt door de Wereldvoedselorganisatie FAO geclassificeerd in het NOVA-systeem. Daarin wordt voedsel in 4 categorieën ingedeeld.
Voedsel in die laatste categorie heeft de meest drastische bewerkingen ondergaan, zoals voorfrituren. Daarnaast bevat ultra bewerkt voedsel allerlei elementen die doorgaans niet in een keukenkastje voorkomen, zoals kleurstoffen, smaakstoffen, aroma’s, gesepareerd vlees en een reeks andere toevoegingen. Ultra bewerkt voedsel wordt relatief geconsumeerd door meer mannen dan vrouwen en meer jongeren dan ouderen. Daarnaast is er een relatie met de hoeveelheid vrije tijd die mensen hebben, tv-kijkgedrag en opleidingsniveau. Hoger opgeleide mensen eten minder ultra bewerkt en meer vers voedsel.
Geschat wordt dat in Westerse landen als de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk meer dan de helft van de gemiddelde calorie-inname voor rekening van ultra bewerkte producten komt. Dat is terug te voeren op verschillende factoren: fastfood, frisdranken en snacks zijn doorgaans goedkoop en gemakkelijk in het gebruik. Daarnaast is dit soort voedsel erg winstgevend voor producenten, die hun producten vervolgens op agressieve wijze aanbevelen. Na de Tweede Wereldoorlog is gemaksvoedsel, mede door de opkomst van de diepvries en de magnetronoven, aan een grote opmars begonnen, aanvankelijk in Westerse landen, maar inmiddels wereldwijd.
Ondanks vermoedens die er bestaan aangaande de relatie tussen sterk bewerkt voedsel en het risico op ziekten als kanker en hart- en vaatziekten was er nog maar weinig prospectief onderzoek verricht. Maar aan het Franse bureau Inserm, dat zich richt op nutritionele epidemiologie, is onlangs een studie afgesloten op basis van gegevens over meer dan 171.000 Fransen die gevolgd worden in het Nutrinet-Santé Cohort. Dat –nog steeds groeiende- cohort dat in 2009 in Frankrijk is opgestart brengt zeer gedetailleerd de voedselinname en voedingspatronen van de deelnemers. En analyse liet zien dat mensen die het meeste ultra bewerkt voedsel consumeren een navenant hoger kankerrisico hebben. Een stijging van de hoeveelheid ultra getransformeerde voedingsmiddelen in de voeding met 10% kwam overeen met een significante stijging van het totale kankerrisico met 12%.
Behalve het risico op kanker bleek ook de kans op hart- en vaatziekten groter te zijn naarmate mensen meer ultra bewerkt voedsel gebruiken, net als het risico op type 2 diabetes en op overlijden. Het bleek ook dat mensen die meer gemaksvoedsel aten tijdens de duur van de studie meer aankwamen en vaker obesitas ontwikkelden. Een omgekeerde analyse stelde vast dat patiënten met een chronische inflammatoire darmaandoening meer ultra getransformeerde voedingsmiddelen aten.
De Franse onderzoekers denken dat het zaak is om meer aan de weet te komen over de onderliggende mechanismen en de specifieke stoffen die verantwoordelijk zijn voor de schadelijke effecten van ultra bewerkt voedsel. Daarbij gaat het om de kwaliteit van de voedingsstoffen, de bereiding (met additieven en andere industriële ingrediënten), eventuele verandering van de matrix en de textuur van het voedsel, en om mogelijk schadelijke effecten als gevolg van transformatie van voedingsmiddelen en contactmateriaal zoals de verpakking. De wetenschappers raden aan om, zolang niet meer duidelijk is over hoe ultra bewerkt voedsel precies inwerkt op de gezondheid, toch vaker te kiezen voor gezonder voedsel. De vraag is of we in de toekomst niet alleen leren om rekening te houden met de ‘schijf van vijf’, en met de vraag of onze voeding wel diervriendelijk en duurzaam geproduceerd is, maar ook met de ‘nutriscore’ die aangeeft hoe ver een voedselproduct afstaat van de oervorm.
Referentie
Mathilde Touvier, Ultra processed food consumption and chronic disease risk: A significant association or belief? Gepresenteerd tijdens de UEGW 2021.
